کودتا علیه شاه نابینا - دیتاپد

شاه اسماعیل صفوی با رسمیت بخشیدن به مذهب تشیع- به عنوان دین رسمی قدم نخست را برای متحدکردن قومیت های مختلف و متنوع ایرانی محکم برداشت و طی 23 سال سلطنت همه کوشش خود را برای یکپارچه کردن ایران که 200 سال پس از برافتادن سیطره ایلخانان مغول هر گوشه آن را شاهی، سرداری و طغیانگری برای خود برداشته بود، به کار گرفت.

او در سرکوب گردنکشان داخلی بیش از آنچه در ابتدا تصور می رفت، ظفر یافت و شاید بزرگ ترین شکستش را بتوان در مقابله با دشمن خارجی یعنی امپراتوری عثمانی و مصاف با چالدران قلمداد کرد که غم آن تا آخر عمر کوتاه سلطان جوان با او بود.

اسماعیل یکم که در چهاردهمین بهار عمر خود بر تخت سلطنت ایران نشست، به هنگام وفات در 37سالگی، تمام سرزمین هایی را که زمانی ایران زمین نامیده می شدند، به زیر پرچم صفویان درآورد و این مهم تا پیش از آن تاریخ از عهده دیگر سلسله های ایرانی همچون صفاریان، سامانیان، طاهریان، زیاریان و آل بویه برنیامده بود.

صلح اجباری با عثمانی ها به بهایی گزاف

با مرگ شاه اسماعیل یکم، پسر ارشد او تهماسب بر تخت نشست و این درحالی بود که ایران همچنان از سمت غرب پهلو به پهلوی امپراتوری قدرتمند عثمانی می زد. پس مصلحت ایجاب می کرد شاه جوان ضمن نگه داشتن جانب احتیاط، گزک دست همسایه قلدر ندهد.

چنین شد که در دوران سلطنت طولانی مدت تهماسب یکم (بالغ بر 52سال) به لطف انعقاد چندین و چند معاهده که هم در ظاهر و هم باطن به نفع عثمانی ها بود، درگیری مهمی در مرز های دوکشور پیش نیامد و همین تاریخ نگاران را مجاب کرد تا روزگار پادشاهی تهماسب را دوره تثبیت سلسله صفوی نام دهند.

پس از تهماسب یکم، فرزند او اسماعیل دوم زمام امور ایران را در دست گرفت و این درحالی بود که مرز های غربی تحت پیمان صلح آماسیه با امپراتوری عثمانی در آرامش و امنیت کامل بود و در مرز های شرقی و شمالی نیز نیرویی که بتواند ایران را به مزاحمت بیندازد، دیده نمی شد.

اسماعیل دوم کمتر از دو سال سلطنت کرد و به دلیل آنکه 20 سال از عمر خود را به سبب شک پدر در زندان گذرانده بود، در اندک مدتی به شاهی بدبین، شکاک و خونریز تبدیل شد که سزای آن مسموم شدن به دست سران قزلباش و مرگ در 40سالگی بود. پس از اسماعیل دوم، فرزند دیگر شاه تهماسب یعنی محمد خدابنده بر تخت نشست و مشی پدر را در مدارا با همسایه قدرتمند ادامه داد.

کودتا علیه شاه نابینا و خاتمه دوران فترت

اسماعیل دوم پس از نشستن بر تخت همه برادران خود را که به نوعی مدعی بالقوه سلطنت به شمار می رفتند، از دم تیغ گذراند، اما محمد خدابنده را به سبب نابینایی امان داد؛ زیرا تا آن روز سابقه نداشت شاهی نابینا بر ایران حکم براند.

اما پس از مرگ مفاجات اسماعیل دوم این رسم شکسته شد و سلطان محمد خدابنده به عنوان چهارمین شاه از سلسله صفوی تاج سلطنت ایران را بر سر گذاشت. درطول 10 سال حکمرانی سلطان محمد خدابنده، به دلیل نابینایی شاه سران و امرای قزلباش قدرت فراوان یافتند و خزانه کشور توسط بزرگان سلسله صفوی و نزدیکان دربار خالی شد.

اما در دهمین سال سلطنت شاه نابینای صفوی، مرشد قلی خان استاجلو حاکم مشهد، با ترتیب دادن یک کودتای بدون خونریزی عباس میرزا سومین پسر سلطان محمد خدابنده را به سال 965 خورشیدی در قزوین بر تخت نشاند تا به این ترتیب سلطنت قدرتمندترین شاه سلسله صفوی بر ایران شروع گردد.

شاه عباس که در تاریخ از او همچون کوروش و داریوش هخامنشی با لقب کبیر یاد شده است، طی 41 سال حکمرانی، پادشاهی صفوی را به اوج شکوه رساند و بر سیاست برخورد از موضع ضعف با امپراتوری عثمانی خط بطلان کشید.

قدرتمندترین شاه صفوی 391 سال پیش در چنین روزی، برابر 30 دی 1007 خورشیدی، در 58سالگی درگذشت و جانشینان او طی یک قرن به جامانده از عمر این سلسله هرگز نتوانستند آن را به دوران اوج خود بازگردانند.

منابع: شهروند به نقل از تاریخ عباسی نشر وحید و عالم آرای عباسی نشر امیرکبیر