اجرای طرح های معیشتی برای تالاب نشین ها - دیتاپد

در گذشته، به دلیل کاهش بارندگی و خشکسالی ها، تالاب های استان در وضعیت نامطلوبی قرار گرفته بودند، اما به گفته مسئولان و طبق شواهد، سال جاری با بارش های فراوانی که در استان داشته ایم، وضعیت تالاب ها بسیار مطلوب شده است. تالاب ها حافظ تنوع زیستی و به ویژه محل تجمع پرندگان مهاجر آبزی و کنارآبزی و یکی از جذاب ترین و بکرترین محیط های طبیعی برای تفریح و تفرج به شمار می روند. این زیستگاه های حیاتی و متنوع از جمله نظام های حیات بخشی هستند که مطلقا جایگزین ندارند. با این حال، هیچ یک از اکوسیستم های جهان به اندازه تالاب ها صدمه ندیده اند و روند تخریب آنها که ده ها کارکرد متفاوت را یکجا دارند هنوز متوقف نشده است.

تالاب های لرستان، با توجه به این که محل تجمع پرندگان مهاجر هستند، در صورت توجه و برنامه ریزی می توانند به رونق گردشگری استان کمک کنند؛ ظرفیتی که تاکنون مغفول مانده است. نکته این است که کاهش تغییر کاربری تالاب ها و راه اندازی معیشت جایگزین در کنار تالاب ها در دستور کار قرار گرفته است؛ موضوعی که به مشارکت همه جانبه مردم نیاز دارد.

• وضعیت مطلوب تالاب های استان

معاون فنی اداره کل حفاظت محیط زیست لرستان در گفت وگو با خبرنگاران می گوید: تالاب ها یکی از غنی ترین اکوسیستم ها با بیشترین تنوع زیستی و گونه های نادر به شمار می روند و دربردارنده مجموعه ای از گونه ها یا زیرگونه های نادر، آسیب پذیر یا در خطر انقراض از گیاهان و جانوران، پرندگان مهاجر آبزی و کنارآبزی و پوشش گیاهی مناسب هستند و به عنوان زیستگاه گیاهان و جانوران در مرحله حساسی از چرخه زیستی آنها ارزش ویژه ای دارند.

نبی الله قائدرحمت می افزاید: 15 تالاب طبیعی در استان وجود دارد که شامل تالاب های یازده گانه پلدختر، تالاب بیشه دالان بروجرد، تالاب های تنوردر و گهر در شهرستان دورود و تالاب غار کورماهی است. وی بیان می کند: البته تالاب های مصنوعی زیادی هم در لرستان وجود دارند که از جمله آنها می توان به سد هاله کوهدشت، سد مروک، سد ایوشان، سد خان آباد، سد حوضیان، سد رودبار و ده ها سد خاکی و آبگیر که در استان پراکنده هستند، اشاره کرد. قائدرحمت ادامه می دهد: خوشبختانه سال جاری، با بارش های فراوانی که داشته ایم، 2 گونه جانوری نادر یکی در تالاب گری بلمک پلدختر و دیگری در رومشکان مشاهده شده اند و تعداد گونه های جانوری استان به 360 عدد رسیده که این نشان دهنده وضعیت مطلوب تالاب های استان است.

• موارد تهدیدکننده تالاب های لرستان

قائدرحمت در بخش دیگری از صحبت هایش به موارد تهدیدکننده تالاب ها اشاره و اظهار می کند: تغییر کاربری اراضی تالابی برای امور کشاورزی و موارد دیگر، شکار و صید غیرمجاز و بی رویه و همچنین بهره برداری خارج از ظرفیت از تالاب از مواردی هستند که تالاب های استان را تهدید می کنند. وی می افزاید: البته از سال 96، با تصویب قانون و ابلاغ آیین نامه اجرایی آن با متولی گری سازمان محیط زیست در سراسر کشور، اجازه هیچ گونه تصرفی در محدوده تالاب های استان داده نشده است و حتی درصدد کاهش محدوده های تصرف شده نیز هستیم. این مسئول می گوید: به دلیل بارش هایی که سال جاری داشته ایم، بسکمک از محدوده های اطراف تالاب ها که توسط برخی افراد سودجو تصرف شده بودند و در آنها کشت صورت می گرفت، زیر آب رفته و به محدوده تالاب برگشته اند. نمونه شاخص این موضوع در تالاب بیشه دالان بروجرد دیده می شود.

وی ادامه می دهد: با استفاده از این ظرفیت و موقعیت به وجود آمده طی جلساتی با فرمانداران، منابع طبیعی و... مقرر و مصوب شد همین حد آبی تالاب هایی که با بارندگی های سال جاری افزایش یافته، ثبت شود و در صورت کاهش آب دهی و کم شدن آب و عقب رفتن این محدوده، دیگر اجازه تصرف به کسی برای استفاده و کشت داده نشود.

• اقدامات اجرا شده

این مسئول همچنین به اقدامات اجرا شده برای تالاب های استان اشاره می کند و می گوید: انجام مطالعه و تهیه نقشه 2 تالاب بیشه دالان با وسعت 1560 هکتار و تالاب تنوردر دورود با وسعت 3689 هکتار برای حفاظت و با رویکرد مشارکتی و همکاری ذی نفعان و جوامع بومی و محلی صورت می گیرد. وی می افزاید: پیگیری برای ارتقای سطح منطقه شکار و صید ممنوع تالاب های پلدختر با وسعتی معادل 18 هزار و 144 هکتار و انجام مکاتبات لازم با معاونت محیط طبیعی سازمان و دفاتر تخصصی مربوطه برای تسریع روند قانونی آن و نیز انجام مطالعه پایه و تهیه نقشه ها و مستندات لازم در خصوص تالاب کارستی (اثر طبیعی ملی غار ماهی کور) از دیگر اقدامات اجرا شده هستند.

• طرح های معیشتی جایگزین

قائدرحمت به موضوع طرح های معیشتی جایگزین در روستاهای اطراف تالاب ها اشاره و بیان می کند: محیط زیست لرستان طرح هایی را در دستور کار دارد که بر اساس آن کارگاه های آموزشی در روستاهای پیرامون تالاب ها برگزار می شود که با مشارکت مردم بتوان راه های تامین معیشت جدید را معرفی کرد تا مردم علاوه بر تصرف نکردن اراضی تالابی، بتوانند درآمد کسب کنند.

وی می گوید: البته طرح های معیشتی جایگزین در روستاهای اطراف تالاب ها تاکنون در لرستان اجرایی نشده و هنوز در اول راه است و در حال برگزاری کلاس ها و کارگاه های آموزشی هستیم. اما این طرح در برخی از استان ها اجرا شده و نتایج پیروز آمیزی داشته است. این مسئول ادامه می دهد: بعد از اتمام دوره های آموزشی و توجیهی، برنامه بازدید از طرح های معیشتی جایگزین را در استان های دیگر در دستور کار خواهیم داشت تا با این کار هم از نابودی تالاب ها جلوگیری کنیم و هم مردم ساکن پیرامون تالاب ها درآمد داشته باشند.

• لزوم تامین و مدیریت زیرساخت ها

معاون فنی اداره کل حفاظت محیط زیست لرستان می گوید: برخی از طرح های معیشتی جایگزین شامل گردشگری، پرورش ماهیان تالابی در قالب شرکت های تعاون روستایی، ایجاد سایت های گردشگری بر اساس ضوابط در روستاهای اطراف تالاب ها، تولید صنایع دستی و... با اعطای وام و تسهیلات مورد نیاز هستند. قائدرحمت می افزاید: در این برنامه، مشاور موظف است طرح ها را تعریف و بر اساس قابلیت های تالاب ها، معیشت های جایگزین را معین کند تا با هماهنگی مردم اجرا شوند.

وی اظهار می کند: بسکمک از زیرساخت ها در لرستان برای برخی از کارها و معیشت های جایگزین همچون گردشگری و سایت های آن فراهم نیست. اما باید بتوانیم با اجرای برنامه ها، مدیریت و فراهم کردن زیرساخت ها، گردشگر را جذب و چند روزی در استان ماندگار کنیم تا بتوانیم به درآمد برسیم، وگرنه با این شرایط گردشگر و مسافر نه تنها برای ما درآمدی ندارد، بلکه خسارت هایی را هم بر جا می گذارد. این مسئول می گوید: در صورتی که در اجرای این طرح ها مردم مشارکت لازم را داشته باشند، قطعا پیروزیت های زیادی را در زمینه تامین معیشت های جایگزین کسب خواهیم کرد.

• استفاده از ظرفیت اهالی بومی

معاون فنی اداره کل حفاظت محیط زیست لرستان به موضوع حفاظت از تالاب ها اشاره و اظهار می کند: از سوی دفتر طرح حفاظت از تالاب ها هر سال اعتباری برای این امر اختصاص داده می شود که با توجه به وجود تالاب های یازده گانه پلدختر، تنوردر دورود و بیشه دالان بروجرد برنامه ای براساس رویکرد زیست بومی تدوین شده و اقداماتی در حال انجام است.

نبی الله قائد رحمت ادامه می دهد: بر اساس نتایج این طرح ها با موضوع مدیریت زیست بوم، معیشت جایگزین و طرح سیپا CEPA (ارتباطات، آموزش مشارکت و افزایش آگاهی) در راستای حفاظت از تالاب ها اقداماتی انجام خواهد شد. معاون فنی اداره کل حفاظت محیط زیست لرستان می گوید: قطعا از ظرفیت اهالی بومی و جوامع محلی برای حفاظت از تالاب ها استفاده خواهیم کرد. این مسئول بیان می کند: اوضاع اجتماعی، اقتصادی، فرهنگی و حتی سیاسی جوامع بومی و محلی در حفاظت از تالاب ها نقش دارد. بنابراین افزایش آگاهی جوامع محلی درباره اهمیت تالاب ها و نقش آنها در حفاظت از آنها باید مد نظر مسئولان قرار گیرد.