ریسک عملیاتی، چه نوع ریسکی است؟ - دیتاپد

ریسک عملیاتی طبق تعریف چارچوب (Basel II)، ریسک زیان ناشی از عدم کفایت یا نقص فرایندهای داخلی، افراد و سیستمها یا از وقایع خارجی تعریف می گردد. تعریف دیگری از ریسک عملیاتی نیز موجود است. ریسک عملیاتی، یعنی امکان بالقوه عدم توفیق در دسترسی به اهداف مأموریت. این تعریف شامل زیان (ناکامی در رسیدن به اهداف مأموریت) و عدم اطمینان (احتمال وقوع یا عدم وقوع ناکامی) است. به طور همزمان، این تعریف مناسب برای استفاده در بیشتر زمینه های فرق دارد.

به طور خلاصه، اگر چه اشکال مختلفی از ریسک (از جمله ریسک تجاری، عملیاتی، پروژه ای و امنیتی) وجود دارد، ولی تمامی آنها مبنای مفهومی یکسانی دارند. در عین حال می توان تفاوتهای قابل ملاحظه و ملموسی میان انواع مختلف ریسک بر مبنای محتوای درک شده، قایل شد. برای مثال یک ریسک سوداگرانه مثل یک ریسک تجاری، خصلتهای منحصر به فردی دارد که آن را از یک ریسک خطرناک از جمله ریسک عملیاتی، متمایز می سازد. طبیعت سوداگرانه یک ریسک تجاری هم سودآوری و هم زیان را در پی خواهد داشت. این در حالی است که ریسک عملیاتی هیچ فرصتی برای سودآوری ایجاد نمی کند. همان گونه که قبلاً گفته شده، تعریف ریسک عملیاتی به کار رفته در این متن چنین می باشد: ریسک عملیاتی یعنی امکان بالقوه عدم توفیق در دسترسی به اهداف مأموریت.

توجه کنید که مأموریت یک فرایند کار، همان محتوایی است که ریسک عملیاتی در آن منظور شده است. تعریف مأموریت، نخستین مرحله حیاتی در توصیف ریسک عملیاتی است. زیرا این مرحله اساس تشخیص، توضیح و تفسیر ریسک عملیاتی را تشکیل می دهد. تمامی دیگر عناصر معین شده در شکل 2، در ارتباط با مأموریت یک فرایند کاری آنالیز شده است.

• جرقه: همان عمل یا اتفاقی است که وقتی با آسیب پذیری های موجود ترکیب گردد به یک طیفی از زیانهای بالقوه منجر می گردد.
• آسیب پذیری ها: یعنی عیب و نقصهایی که فرایند را در معرض زیانهایی قرار می دهد.
• ضربه ها: به عنوان زیانهای بالقوه ناشی از یک ریسک درک شده، تعریف می شوند.

در ریسک عملیاتی، تمامی زیانها از پیگیری مأموریت حادث شده اند. از آنجایی که این یک ریسک خطرناک است، ریسک عملیاتی امکان بالقوه ای برای زیان دهی فراهم می سازد و هیچ امکان بالقوه ای برای سودآوری ارایه نمی دهد. در شکل 2 رابطه میان کنترلها و جرقه ها، آسیب پذیری ها و ضربه ها نشان داده شده است.

• کنترلها: یک نوع از شرایط اضافی که می بایست به عنوان عامل برای معادله ریسک عملیاتی در نظر گرفته گردد، کنترلها است. کنترلها، شرایط و شرایطهایی هستند که محرک یک فرایند به سوی تحقق مأموریتش است. آنها شامل خط مشی ها، رویه ها، روال کارها، شرایطها و ساختارهای سازمانی هستند که به منظور ایجاد یک تضمین معقول و منطقی برای دستیابی به مأموریتها و حذف کشف و اصلاح حوادث ناخواسته، طراحی شده اند. کنترلها می توانند به روشهای زیر ریسک را کاهش دهند:
  1. حذف یک اتفاق آغازگر یا جرقه زا
  2. کنترل اندازه وقوع یک جرقه یا آغازگر و اجرای برنامه های اقتضایی در زمان مناسب
  3. کاهش آسیب پذیری ها
  4. کاهش ضربه ها یا زیانهای بالقوه.

بنابراین یک سنجش صحیح از ریسک عملیاتی می بایست شامل اثرات کنترلها علاوه بر چهار عنصر موجود باشد. معمولاً، افراد راجع به ریسک عملیاتی از اصطلاح تهدید استفاده می نمایند. یک تهدید یعنی شرایط یا اتفاقی که باعث ریسک می گردد. یک تهدید ترکیبی از یک جرقه و یک یا چند آسیب پذیری می باشد. زیرا مجموع این دو عنصر معین نماینده اوضاع و احوالی است که باعث خلق ضرر و زیان بالقوه ای می گردد.